10 augustus 2024
Als ik de twee treden van het terras af stap, groeit er tussen de stenen in het pad een Knopig helmkruid, een onopvallende plant. Maar deze is wel heel gehavend. Bijna elk blad zit vol met rechthoekige gaten.
Knopig helmkruid is voor ons giftig: het werkt op het hart en kan maagproblemen veroorzaken. Veel planten hebben zo hun eigen specifieke afweer tegen vraat en ook de meeste insecten moeten er niks van hebben, behalve dan de nectar uit de bloemen. Toch is het enkele insectensoorten gelukt om met toevallige mutaties door die chemische barrière heen te breken. Zij kunnen wél van de plant eten en hebben nu een rijke tafel gedekt.
Deukmetselwesp
Knopig helmkruid trekt met zijn kleine, onooglijk bloemetjes opvallend veel insecten aan. Daarom hield ik er eentje de afgelopen weken goed in de gaten. Mijn ervaring is dat er vooral solitaire wespjes op afkomen en dan specifiek metselwespen. Het lijkt wel of de plant voortdurend kleine beetjes nectar afgeeft, want de wespjes blijven de hele tijd in de buurt en bezoeken de bloemen voortdurend. (Tenminste, ik dacht dat het alleen om de nectar ging, maar dat later.) Met een Knopig helmkruid binnen handbereik, heb je een paar weken lang een mooie kans om deze kleine, solitaire en elegante wespen goed te bekijken en te fotograferen. Alleen het op naam brengen is best lastig. Als je nu goed naar de linker foto van de twee Deukmetselwespen kijkt, dan zie je in de eerste gele band op het achterlijf in het midden een klein inhammetje naar beneden: een deukje. Daar komt de naam Deukmetselwesp vandaan. Zij maken met leem nestjes in rietstengels en ook in bijenhotels. (Ook andere wespen en hommels bezoeken de bloemetjes graag.)
Een vreemde snuiter
Ik ging weer eens rustig zitten op het terras en zag iets vreemds op de knoppen van de plant zitten. Daar heb ik een goede foto met mijn iPhone van gemaakt. (Sinds ik een opzetlens voor mijn smartphone heb, gebruik ik de grote macrocamera op statief veel minder. Met mijn telefoon kan ik nu heel wendbaar en voorzichtig naar een insect toe bewegen. Binnen een bereik van ongeveer tien centimeter kan ik dan al mooie macrofoto’s maken. Ik probeer mijn telefoon dan zo stil mogelijk te houden.) Daarna meteen de foto uploaden op waarneming.nl en de vreemde snuiter blijkt een Donkere helmkruidbladschaver te zijn. Wat een naam! Het is duidelijk te zien dat het om een snuitkever gaat, want de kever had zijn lange, smalle bek diep in een bloemknop zitten. Het onderdeel bladschaver begreep ik alleen niet, dus toch maar even op internet naar bijzonderheden gezocht.
Deze snuitkever lust monofaag alles van de plant, inclusief de bloemen. Ik las dat de larve opvallende vensterachtige gaten in het blad maakt. Dit is dus de schaver, dacht ik en ben opnieuw gaan kijken of die larven ook te vinden waren. En ja hoor! Ik draaide voorzichtig een blad om en daar vond ik een soort snotachtige druppel tegen zo’n aangevreten venster aan. En onder een ander blad vond ik een pop. Erg leuk om zo insecten te vinden die Knopig helmkruid als waardplant nodig hebben.
Maar ik wilde ook weten wie deze snuitkever at, want de aangevreten plant zal dit niet zo fijn vinden. In ‘Gasten van bijenhotels’ van Pieter van Breugel vond ik het antwoord: het vrouwtje van onze Deukmetselwesp en dan specifiek deze soort Symmorphus gracilis verdooft en verzamelt de larven en duwt die in haar smalle nestingang. Ze legt er een eitje bij, metselt een tussenschot en gaat aan de slag met een nieuwe nestcel. In het boek ‘De wesp’ van Seirian Sumner heb ik gelezen dat planten die door insecten en hun larven worden aangevallen, een chemische stof kunnen afscheiden die wespen feilloos kunnen ruiken en herkennen. Zou de plant hier ook op deze manier om hulp vragen?
Helmkruidvlinder
Er zijn nog twee soorten in de buurt die de plant als waardplant nodig hebben. Zo werden er deze zomer in de voedseltuin van het Jacob Groenplantsoen twee rupsen van de Helmkruidvlinder gevonden. Dit is een vrij zeldzame vlinder die meer in het binnenland voorkomt en zich de laatste jaren wat aan het uitbreiden is. Op de website van de Kadoelerscheg kun je hier mee informatie over vinden.
Helmkruidbladwesp
En dan is er nog een bladwesp die afhankelijk is van Helmkruidachtigen, dat is namelijk de Helmkruidbladwesp. Hij heeft opvallend oranje voelsprieten en is dit jaar in de Bongerd gevonden! De rups eet van de plant (en van Koningskaars). Het volwassen exemplaar jaagt op vliegjes en andere kleine insecten.
Ik heb al veel vlinders en bladwespen in de tuin gefotografeerd, maar deze nog niet. Ze mogen hier zo langskomen en zal zorgen dat het helmkruidbedje gespreid is!
Heb je vragen, mail dan naar henk@wilmkebreek.nl
