25 april 2023

Al vroeg in het voorjaar wilde ik een mezennestkast schoonmaken en had het alvast een tijdje op de grond klaargezet. Eindelijk kwam het ervan. Maar zodra ik het kastje openmaakte, zag ik hem zitten: een Kruidhangmatspin. Ik wist natuurlijk nog niet welke soort Hangmatspin het was, want ze lijken nogal op elkaar. Maar aan de grootte, maximaal vijf millimeter, en dat hij ondersteboven aan zijn web hing, wist ik wel dat het om een Hangmatspin ging. Ik lees later in de Basisgids Spinnen (een leuk boekje met prachtige foto’s van 70 soorten en heldere beschrijvingen ervan) dat er meer dan 200 soorten Hangmatspinnen in Nederland voorkomen. Gelukkig kon ik er nu zelf rustig een foto van maken. Dat het een volwassen mannetje was, zag ik aan het uiteinde van de voorste twee tasters. Die zijn groter dan bij een vrouwtje. Daar zitten zijn geslachtsorganen; ingenieuze copulatieorgaantjes met o.a. een reservoir waar sperma bewaard wordt. Vaak zijn verschillende soorten spinnen pas van elkaar te onderscheiden aan de hand van hun geslachtsorganen. De vrouwtjes lijken mannetjes te lokken met sexluchtjes!

Hangmatspinnen komen algemeen voor; buiten in de tuin, maar ook binnen in de schuur of in het kippenhok (zie foto). Ze hangen ondersteboven in hun driedimensionale web; een horizontaal, matachtig web met vaak verticaal op- en aflopende draden. Een ingewikkelder web dan het wielweb van bijvoorbeeld een Kruisspin. Als een vijand nadert, dan moet een Kruisspin zich als de wiedeweerga laten vallen. Daarom zitten ze ook altijd ondersteboven in hun web. Sommige wespen zijn in de loop der tijd Spinnendoders geworden. Sommige soorten Spinnendoders zijn gespecialiseerd om een spin uit hun web te halen. Die wordt dan verdoofd, naar het hol van de wesp gebracht en dient als voedsel voor haar eigen jongen. Dat lukt nog goed met een spin in een wielweb, maar haal maar eens een spin uit een hangmatweb…

Uit onderzoek blijkt dat dit soort spinnendoders op de geur afgaan van 2D-webbouwende spinnen. (Lees meer hierover uit het formidabele boek ‘De Wesp’ van Seirian Sumner’, uitgeverij Nieuw Amsterdam.)

Het kost een Hangmatspin een paar dagen om zo’n ingewikkeld web te bouwen. En dat is wel in hun voordeel, want ze zitten er dus relatief veilig in. Deze 3D-bouwers zijn dan ook evolutionair jonger. 

Vliegt er een prooi tegen zo’n verticale draad, dan valt het op de ‘mat’. De spin snelt van onderen toe en bijt de prooi door het spinsel heen en injecteert die met gif. Het lichaam in de prooi wordt al een beetje voorverteerd en hoeft alleen nog maar leeggeslurpt te worden.

Omdat de buik van de spin meestal naar boven staat, is die donkergekleurd en valt niet zo op. De rug is dan meestal lichter.

Wil je zelf ook eens zien welke spin in je huis of tuin voorkomt, download deze zoekkaart dan eens.

Henk van Alst, henk@wilmkebreek.nl

Maart 2023

Ik heb al twee keer een aardhommel zien vliegen, dat zijn uitgehongerde koninginnen, maar het is nog aan de koude kant buiten. Toch zal het niet lang meer duren voordat ze zich meer zullen laten zien, want ze moeten gaan eten. Vanaf het einde van de vorige zomer zitten ze ergens ondergronds te wachten op dit moment. Nu zijn ze helemaal afhankelijk van vroegbloeiende bomen en planten, zoals Prunus, mannelijke Wilg, Krokus en Blauw druifje, maar ook Hondsdraf, Paardenbloem en Paarse dovenetel. (Hommels zijn straks goede bestuivers van fruitbomen, maar ook Aubergine, Courgette en dergelijke.) En dan op zoek naar een geschikt nest, het liefste iets met muizengeur. Vorig jaar zat er een kolonie onder de schuur en nog een bij de voordeur. 

Hommelhotel

Dit jaar ga ik kijken of ik haar in een hommelhotel kan lokken. Ik heb een verdieping in de grond bij de houtstapel gemaakt. Daar is het koel en uit de zon. Dan een laagje grind aangebracht en daarboven een stukje gaas. Ik heb alle muizenkeutels die ik kon vinden verzameld en een oud leeg muizennest bij het kippenhok opgegraven. Ze komen namelijk op muizengeur af. Heb je die niet direct bij de hand, dan kun je ook bij een dierenwinkel vragen om nestmateriaal van muizen of hamsters. Misschien kan het zelfs wel met cavia… Maak een bolletje van het nestmateriaal en leg dat op de grond en maak een deuk in dat bolletje. Strooi er wat muizenkeutels bij. Ik lees dat als je er wat honing bij legt, de koningin daar flink van zal snoepen. Waarschijnlijk accepteert ze het nest dan nog sneller. Graaf een halve meter slang in, waarvan in de onderkant van de slang gaatjes zijn gemaakt. (Ik heb net 5 meter gekocht. Als iemand nog belangstelling heeft…) Als het dan geregend heeft, blijft er geen water in staan. Maak één uiteinde tot in de bloempot en de andere ongeveer een halve meter er vandaan. De ingang van het nest heb ik met een lei afgedekt en daar weer een pot op gezet, zodat ik niet vergeet waar de ingang zit. Zet een omgekeerde bloempot (niet te klein) met een gat aan de bovenkant over het nest, leg daar nog wat scherven op voor de ontluchting en dek het dan af met een steen. En nu even afwachten. Laat me later dit jaar vooral ook weten of het gelukt is en of er zich een aardhommelkolonie gevestigd heeft! De kolonie kan wel een paar honderd individuen groot worden. 

Zomer

In de zomer is de keuze van werksters erg groot en zijn ze ook te vinden op Grote kattenstaart, Gewone Smeerwortel en Vingerhoedskruid. Met hun lange tong kunnen ze diep in bloembuizen de nectar vinden. Maar ze breken soms ook in en bijten dan een gaatje aan het begin van de bloembasis. Nu gaat nectar opzuigen nog makkelijker. Je zult zien dan andere bijen daar ook weer gebruik van maken.

Mannetjes houden meer van Distels, Watermunt, Wolfspoot en Zwart tandzaad.

Een Aardhommel lijkt makkelijk te onderscheiden zijn, maar er komt toch nog een flinke variatie voor. Ik heb verschillende varianten op de foto kunnen zetten. Daarnaast kan eigenlijk alleen met zekerheid vastgesteld worden met welke hommelsoort je echt te maken hebt dmv microscopisch onderzoek van de geslachtsorganen. (Dat heb je ook bij veel spinnensoorten). Daarom worden tegenwoordig Aardhommels ingedeeld bij de Aardhommelgroep.

Er zit ook een mannetje bij, want ik zie geen haren bij de achterpoten (mannetjes hoeven geen stuifmeel naar het nest te brengen) en de antennes lijken wat langer, maar helemaal zeker ben ik daar niet van. 

Koekoekshommel

Dan lijkt ook nog de Grote koekoekshommel op de Aardhommel, maar die kun je wel weer onderscheiden door de gele band achterop zijn lijf, tussen het laatste zwarte deel en zijn witte kont. Ook heeft ze geen haren aan de poten om stuifmeel mee te vervoeren. Als ze het nest van de Aardhommel – op geur – heeft gevonden, dan kijkt ze eerst of er nog geen volwassen werksters zijn. Ze heeft dus een jong nest nodig, waar wel al werksterlarven aanwezig zijn. Meestal is dat zo’n 4 weken nadat de oorspronkelijke koningin begonnen is met haar nest. Dan neemt ze de tijd om eerst de geur van het nest aan te nemen en wrijft zich daarmee in. Daarmee maakt ze zich vrijwel onzichtbaar in het donkere nest. Ze zal de Aardhommelkoningin zoeken, doden en haar rol van koningin overnemen. De werksters van de oorspronkelijke koningin zullen het werk overnemen en de larven van de Koekoekshommel verzorgen.

Wil je meer weten over hommels, bezoek dank eens de website van Naturalis.

Henk van Alst, henk@wilmkebreek.nl